សម្បទាន

ដីសម្បទានគ្រប់គ្រងដោយ Vietnamese Rubber Group. រូបថត ដោយ Oxfam GB Asia ថតថ្ងៃទី ២២ ធ្នូ ២០១០. អាជ្ញាប័ណ្ណ CC BY-NC-ND 2.0.

សម្បទានដីធ្លី គឹជាការផ្តល់សិទ្ធិកាន់កាប់លើទីតាំងដីណាមួយសម្រាប់គោលបំណងជាក់លាក់ ។ នៅកម្ពុជា សម្បទានដី ត្រូវបានផ្តល់ឱ្យក្នុងមុខងារផ្សេងៗ ដូចជា កសិអាជីវកម្ម និងការបែងចែកដីធ្លីឡើងវិញដល់ប្រជាជនដែលគ្មានដីធ្លី និងខ្វះខាតដី។¹ អ្នករាយការណ៍ពិសេសស្តីពីបញ្ហាសិទិ្ធមនុស្ស របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានកត់សម្គាល់ឃើញថា សម្បទានគឺជាប្រភពដ៏ចម្បងនៃជម្លោះដីធ្លី នៅ ពាសពេញប្រទេសកម្ពុជា ដោយសារតែជម្លោះនេះទៀតសោត កើតមានឡើងរវាងក្រុមហ៊ុនឯកជន ដែលទទួលបានសម្បទានលើដីដែលគ្រប់គ្រងដោយអ្នកស្រុក ។²

សម្បទានដី៖ មូលដ្ឋានគ្រឹះ

សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច គឺជាការជួលដីរយៈពេលវែង ដែលអនុញ្ញាតឱ្យក្រុមហ៊ុនសម្បទានឈូសឆាយ ដីដើម្បីអភិវឌ្ឍកសិឧស្សាកម្ម និងអាចត្រូវបានផ្តល់ឱ្យសម្រាប់សកម្មភាពផ្សេងៗ ដូចជា ចម្ការខ្នាតធំ ការចិញ្ចឹមសត្វ និងការសាងសង់រោងចក្រ សម្រាប់កែច្នៃផលិតផលកសិកម្មជាដើម។³ សម្បទានដីសង្គមកិច្ចគឺជាសម្បទានដី ដែលបម្រើឱ្យផលប្រយោជន៍សង្គម ដែលអាចឱ្យអ្នកទទួលផល សាងសង់លំនៅដ្ឋាន ឬ ដាំដំណាំដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិត។⁴ សម្បទាន ក៏មានទម្រង់ផ្សេងទៀតផងដែរ ដូចជា សម្បទានទេសចរណ៍ ប៉ុន្តែក្របខ័ណ្ឌគតិយុត្តិសម្រាប់សម្បទានទាំងនេះ មិនទាន់បានបង្កើតឡើងគ្រប់គ្រាន់នៅឡើយ ។

គោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដូចមានចែងក្នុងផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍន៍ជាតិឆ្នាំ ២០០៩-២០១៣ បានផ្តោតសំខាន់លើការផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចដើម្បីអភិវឌ្ឍវិស័យកសិឧស្សាហកម្មសំដៅបង្កើន និងរក្សាកំណើនសេដ្ឋកិច្ច និងពន្លឿនការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ។⁵ បន្ទាប់ពីការផ្អាកការផ្តល់ដីសម្បទានថ្មីៗ និងការពិនិត្យឡើងវិញលើដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចមានស្រាប់កាលពីឆ្នាំ ២០១២ ផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍន៍ជាតិឆ្នាំ ២០១៤-២០១៨ នឹងផ្តោតលើការបែងចែកដីធ្លីឡើងវិញដល់ប្រជាជនគ្មានដី និងខ្វះខាតដី តាមរយៈដីសម្បទានសង្គមកិច្ច ដោយដកហូតដីធ្លីពីដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចដែលមិនគោរពកិច្ចសន្យា និងបទប្បញ្ញត្តិផ្លូវច្បាប់។ លើសពីនេះ រដ្ឋាភិបាលបានស្នើឱ្យបន្តជំរុញការចូលរួមពីវិស័យឯកជនក្នុងការសាងសង់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ។⁶

ចាប់តាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ មក ដីសម្បទានត្រូវបានផ្តល់ឱ្យក្នុងប្រទេសកម្ពុជាសម្រាប់គោលបំណងជាច្រើន។ ច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ បានបង្កើតជាមូលដ្ឋានផ្លូវច្បាប់សម្រាប់ការផ្តល់ដីសម្បទានសម្រាប់វិស័យកសិកម្ម និងសង្គមកិច្ច។ លើសពីនេះ ច្បាប់នេះចែងពីអត្ថិភាពនៃសម្បទានសម្រាប់ប្រើប្រាស់ ការអភិវឌ្ឍ និងការធ្វើអាជីវកម្មលើដីរដ្ឋ ដូចជា រ៉ែ កំពង់ផែ ព្រលានយន្តហោះ ការអភវិឌ្ឍឧស្សាហកម្ម និងសម្បទានផលនេសាទ។ យ៉ាងនេះក្តី ក្រៅពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច និងដីសម្បទានសង្គមកិច្ច ច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ មិនបានផ្តោតលើសម្បទានផ្សេងទៀតឡើយ។ អនុក្រឹត្យលេខ ១៤៦ ស្តីពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច និងអនុក្រឹត្យលេខ ១៩ ស្តីពីដីសម្បទានសង្គមកិច្ច បានកំណត់នីតិវិធីផ្លូវច្បាប់សម្រាប់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច និងដីសម្បទានសង្គមកិច្ច។

យោងតាមរបាយការណ៍របស់អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលជាច្រើន ដីសម្បទានបានក្លាយជាប្រភពនៃជម្លោះដីធ្លីជាច្រើន ដូចជា ការទន្រ្ទានយកដី ការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំ និងការធ្វើ អាជីវកម្មធនធានធម្មជាតិ។⁷ ប្រជាជនកម្ពុជាជាច្រើនត្រូវប្រឈមនឹងហានិភ័យជាច្រើន ដោយសារតែភាគរយខ្ពស់បំផុតនៃកង្វះប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីផ្លូវការ កង្វះការចុះបញ្ជីដីធ្លី និងកង្វះការអនុវត្តច្បាប់។⁸ ដីធ្លីដែលមិនត្រូវបានចុះបញ្ជីជាដីឯកជនគឺជាដីឯកជនរបស់រដ្ឋ ដែលអាចត្រូវបានបែងចែកជាដីសម្បទាន។ ខណៈដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាសម្រេចបានជោគជ័យក្នុងការផ្តល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីដល់ប្រជាជនជាង ៣,៨ លាននាក់⁹ ប្រជាជនជាច្រើននៅមិនទាន់មានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីឡើយ។¹⁰ ការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំបានកើតមានជាលើកដំបូង បន្ទាប់ពីការផ្តល់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច និងតែងតែអាចផ្ទុះហិង្សា ដោយសារតែក្រុមហ៊ុនប្រើប្រាស់សន្តិសុខ ឬកងកម្លាំងសន្តិសុខជាតិដើម្បីការពារដីសម្បទានរបស់ខ្លួន។¹¹ ប្រជាជន ទីក្រុង ជាពិសេសអ្នករស់នៅក្នុងតំបន់សំណង់អនាធិបតេយ្យ ក៏ប្រឈមនឹងហានិភ័យនៃការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំ នៅពេលដែលតម្លៃដីឡើងខ្ពស់ផងដែរ។¹²

អ្នករាយការពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា បានអះអាង ថា ការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំ អាចបង្កជាការបំពានលើសិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងវប្បធម៌ ដោយសារតែសហគមន៍ត្រូវបានបង្ខំឱ្យចាកចេញពីលំនៅដ្ឋាន និងតាំងទីលំនៅថ្មីក្នុងសហគមន៍ដែលខ្វះខាត។¹³ ជាញឹកញាប់ ពួកគេប្រឈមនឹងភាពក្រីក្រកាន់តែខ្លាំងឡើង កង្វះលទ្ធភាពទទួលបានប្រាក់ចំណូល ជំពាក់បំណុលកាន់តែច្រើន បញ្ហាសុខភាព ការរំលោភសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ ការមាក់ងាយក្នុងសង្គម និងផលប៉ះពាល់ដល់គ្រួសារ និងសហគមន៍។¹⁴ លើសពីនេះ រដ្ឋាភិបាល និងតុលាការតែងតែគ្មានឆន្ទៈ ឬមិនអាចគ្រប់គ្រងក្រុមហ៊ុនសម្បទាន និងមិនបានផ្តល់សំណងចំពោះការរំលោភបំពាន។¹⁵ សូម្បីតែដីសម្បទានសង្គមកិច្ចដែលសំដៅផ្តល់ប្រយោជន៍ដល់ប្រជាជនគ្មានដី ក៏អាចធ្វើឱ្យមានការបណ្តេញចេញអ្នករស់នៅពីមុនដែរ និងមានការរាយការណ៍ពីអំពើពុករលួយ ការគ្រប់គ្រងមិនបានល្អ និងបក្សពួកនិយមក្នុងប្រព័ន្ធសម្បទានដីសង្គមកិច្ច។¹⁶

ខណៈមានការទទួលស្គាល់ចំពោះការរំលោភសិទ្ធិដីធ្លីជាច្រើនទៅលើគ្រួសារដែលងាយរងគ្រោះដែលបានកត់ត្រាដោយអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល មានការចង្អុលបង្ហាញថា គ្រួសារមួយចំនួនមិនមានការ ទាមទារតាមផ្លូវច្បាប់រឹងមាំដើម្បីក្លាយជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិលើដីធ្លីឡើយ។ គ្រួសារទំាងនោះ ប្រហែលជា មិនអាចបំពេញតាមតម្រូវការសម្រាប់ការកាន់កាប់ស្របច្បាប់នៅក្រោមច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ ឡើយ។¹⁷ ឧទាហរណ៍ ពួកគេបានចាប់ផ្តើមកាន់កាប់ដីធ្លីរបស់ពួកគេក្រោយឆ្នាំ ២០០១ ហេតុដូច្នេះ កម្មសិទ្ធិ របស់ពួកគេ អាចត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលចាត់ទុកថាខុសច្បាប់ ។ ក្នុងករណីផ្សេងទៀត គ្រួសារទាំងនោះកាន់កាប់អចលនវត្ថុដែលត្រូវបានចុះបញ្ជីស្របច្បាប់ជាកម្មសិទ្ធិរបស់បុគ្គល ឬ អង្គភាពផ្សេងទៀត ។

ក្នុងករណីមួយចំនួន ខ្សែបន្ទាត់នៃភាពស្របច្បាប់អំពីសិទ្ធិកាន់កាប់របស់ក្រុមហ៊ុនសម្បទាន និងសហគមន៍ មានលក្ខណៈស្រពិចស្រពិល ។ អ្នកកាន់កាប់ដីសាធារណៈរបស់រដ្ឋដោយខុសច្បាប់ មួយចំនួន ដែលត្រូវបានបណ្តេញចេញ បានមើលឃើញថា អចលនវត្ថុរបស់ពួកគេ ត្រូវបានធ្វើអនុប្រ យោគដោយរដ្ឋាភិបាល និងត្រូវបានជួលជាសម្បទានទៅឱ្យក្រុមហ៊ុនឯកជនទៅវិញ ។ ប្រហែល ឧទាហរណ៍ល្អបំផុតដែលគេស្គាល់យ៉ាងច្បាស់គឺ ជម្លោះដីធ្លីនៅតំបន់បឹងកក់រាជធានីភ្នំពេញ ។ អាជ្ញាធរ បានអះអាងថា គ្រួសារដែលកំពុងរស់នៅក្នុងតំបន់បឹងកក់ បានរស់នៅលើដីសាធារណៈរបស់រដ្ឋ ដោយ ខុសច្បាប់ ហើយក៏ជាអ្នកកាន់កាប់ដោយខុសច្បាប់ផងដែរ ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី អ្នកធ្វើអត្ថាធិប្បាយ  រួមមាន អ្នកនិព្ធរបាយការណ៍អធិការកិច្ចរបស់ធនាគារពិភពលោក បានកត់សម្គាល់ឃើញថា មានគ្រួសារជាច្រើន រស់នៅក្នុងតំបន់ជុំវិញបឹង នៅលើដីឯកជនរបស់រដ្ឋ ហេតុដូច្នេះ មានគ្រួសារជាច្រើន មានសិទ្ធិទទួលបានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ ។¹⁸ ទោះបីជាមានការអះអាងយ៉ាងខ្លាំងដូចនេះក្តី ក៏អាជ្ញាធរ បាន ជួលតំបន់ ដែលមានពលរដ្ឋជាង ៤០០០ គ្រួសាររស់នៅយូរមកហើយនោះ ទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនអភិវឌ្ឍន៍មួយ ដែលអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល បានអះអាងថា ជាទង្វើមួយល្មើសនឹងច្បាប់ ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការគ្រប់គ្រង ដីសាធារណៈរបស់រដ្ឋ ។¹⁹ ជាការឆ្លើយតប អាជ្ញាធរបានធ្វើ អនុប្រយោគតំបន់នេះ ជាឯកជនរបស់រដ្ឋ ដើម្បីធ្វើឲ្យការជួលបានស្របច្បាប់ ទោះបីជារបាយការណ៍របស់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ជំទាស់ នឹងសុពលភាពនៃការធ្វើឲ្យស្របច្បាប់ឡើងវិញក៏ដោយ។²⁰ ក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍ បានកត់សម្គាល់ឃើញ ថា នៅពេលដែលដីនេះ ត្រូវបានធ្វើអនុប្រយោគតាមវិធីណាមួយ អ្នកស្រុក ដែលស្ថិតនៅពាសពេញ តំបន់តំបន់នោះ មិនថាស្ថិតនៅលើបឹង ឬ មិននៅលើបឹងទេ អាចទាមទារកម្មសិទ្ធិស្របច្បាប់បាន។²¹ ប្រជាជនភាគច្រើន ត្រូវបានរារាំងមិនឲ្យក្លាយជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ ហើយក៏ត្រូវបានបណ្តេញចេញពីតំបន់នោះ ។

ក្រៅពីបញ្ហាសិទ្ធិដីធ្លី សម្បទានក៏បង្កផលប៉ះពាល់ខ្លាំងដល់បរិស្ថានផងដែរ ហើយការប៉ះពាល់ខ្លាំងបំផុតគឺការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើដើម្បីយកដីធ្វើចម្ការកសិកម្ម នេះបើយោងតាមអ្នករាយការពិសេស។²² ការសិក្សានៅឆ្នាំ ២០១៣ ដោយសាកលវិទ្យាល័យ Maryland បានរាយការណ៍ពីការបាត់បង់គម្របព្រៃឈើប្រមាណ ៧% ក្នុងរយៈពេល ១២ ឆ្នាំ ដែលធ្វើឱ្យមានកំណើនទឹកជំនន់ និងការផ្លាស់ប្តូរជម្រកសត្វព្រៃ។²³ ជាញឹកញាប់ ក្រុមហ៊ុន បានចាប់ផ្តើមកាប់ឆ្ការព្រៃ មុនពេលបញ្ចប់ដំណើរការផ្លូវច្បាប់ផ្លូវការពេញលេញសម្រាប់ការផ្តល់សម្បទាន។²⁴ ក្រៅពីនេះ ភាពមិនស៊ីសង្វាក់គ្នាក្នុងដំណើរការបែងចែកតំបន់នៃតំបន់ការពារ បានធ្វើឱ្យមានការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើក្នុងតំបន់ការពារ។²⁵

សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច

ក្រោយពីត្រូវបានកំណត់ជាផ្លូវការក្នុងច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចគឺជាការជួលដីរយៈពេលវែងដែលអាចឱ្យក្រុមហ៊ុនសម្បទានកាប់ឆ្ការដីដើម្បីអភិវឌ្ឍកសិឧស្សាហកម្ម។

គោលនយោបាយ និងក្របខ័ណ្ឌគតិយុត្តិ

ដូចបានបញ្ជាក់នៅក្នុងផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ (NSDP) ឆ្នាំ ២០១៤-២០១៨ ទស្សនវិស័យរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគឺការធ្វើទំនើបកម្មវិស័យកសិកម្មកម្ពុជា និងផ្លាស់ប្តូរវិស័យនេះដើម្បីប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យា និងបច្ចេកទេសថ្មី និងធ្វើពិពិធកម្មសកម្មភាពកសិកម្មតាមវិធីដែលធានានិរន្តរភាពបរិស្ថាន។²⁶ គោលបំណងរួមនៃសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច គឺសំដៅជម្រុញការវិនិយោគរយៈពេលវែងក្នុងសកម្មភាពកសិកម្ម-ឧស្សាហកម្មដែលមានមូលធនខ្ពស់ បង្កើនការងារនៅទីជនបទ និងឱកាសចិញ្ចឹមជីវិត ជំរុញការវិនិយោគក្នុងដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច និងបង្កើតប្រាក់ចំណូលរដ្ឋ។²⁷

ក្របខ័ណ្ឌគតិយុត្តិចម្បងសម្រាប់ការផ្តល់ និងប្រើប្រាស់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចត្រូវបានកំណត់ក្នុងច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ និងអនុក្រឹត្យលេខ ១៤៦ ស្តីពីដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច។ ក្រោពីនេះ មានបទប្បញ្ញត្តិសំខាន់ៗក្នុងច្បាប់ស្តីពីបរិស្ថាន និងច្បាប់ស្តីពីព្រៃឈើ។ អាជ្ញាធរដែលទទួលខុសត្រូវលើការផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចគឺក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ (MAFF) ប៉ុន្ដែក្រសួងបរិស្ថាន (MoE) ក៏បានផ្តល់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចផងដែរ។

យោងតាមច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ និងអនុក្រឹត្យលេខ ១៤៦ ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចអាចត្រូវបានផ្តល់ឱ្យតាមផ្លូវច្បាប់តែលើដីឯកជនរដ្ឋប៉ុណ្ណោះ។²⁸ ក្រៅពីនេះ ច្បាប់នេះបានចែងថា ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចមិនអាចលើសពីទំហំ ១០.០០០ ហិចតាឡើយ ហើយបុគ្គលម្នាក់ ឬនីតិបុគ្គលមួយមិនអាចកាន់កាប់ដីសម្បទានលើសពី ១០.០០០ ហិចតាបានឡើយ។²⁹ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចអាចត្រូវបានផ្តល់ឱ្យសម្រាប់រយៈពេលមិនលើសពី ៩៩ ឆ្នាំ ហើយក្រុមហ៊ុនសម្បទានត្រូវចាប់ផ្តើមប្រតិបត្តិការក្នុងរយៈពេល ១ ឆ្នាំលើដីសម្បទាននោះ។³⁰  ប្រសិនបើក្រុមហ៊ុនសម្បទានមិនអនុលោមតាមលក្ខខណ្ឌផ្លូវច្បាប់ នោះសម្បទាននឹងត្រូវបានលុបចោល។³¹

សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចទាំងអស់ ត្រូវមានកិច្ចសន្យារវាងក្រុមហ៊ុនសម្បទាន និងក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ដោយចែងពីគោលបំណងនៃសម្បទាន រយៈពេល និងផ្ទៃក្រឡា។³² ក្រុមហ៊ុនសម្បទានមិនអាចលក់ដីនោះ និងមិនអាចផ្ទេរដីនោះឱ្យអ្នកផ្សេងបានឡើយ លុះត្រាតែអាជ្ញាធរបានបង្កើតកិច្ចសន្យាដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចថ្មី។³³  អនុក្រឹត្យលេខ ៤៦ ចែងលម្អិតពីដំណើរការសម្រាប់ការទទួលបានសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច។ ដីនោះត្រូវចុះបញ្ជីជាមុនជាដីឯកជនរដ្ឋ និងមានផែនការប្រើប្រាស់ដីដែលយល់ព្រមដោយគណៈកម្មាធិការខេត្តគ្រប់គ្រងដីរដ្ឋ ហើយការអភិវឌ្ឍដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចត្រូវអនុលោមតាមផែនការប្រើប្រាស់ដីនោះ។³⁴

មុនពេលដែលដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចត្រូវបានអនុម័ត ការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់បរិស្ថាន និងសង្គមត្រូវធ្វើឡើងជាមុនដោយអនុលោមតាមច្បាប់ និងបទប្បញ្ញត្តិស្តីពីបរិស្ថាន។ ក្រៅពីនេះ ត្រូវមាន “ដំណោះស្រាយសម្រាប់បញ្ហាតាំងទីលំនៅថ្មី” ជាស្រេច។ យ៉ាងនេះក្តី អនុក្រឹត្យនេះបានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា មិនអាចមានការតាំងទីលំនៅថ្មីដោយបង្ខំរបស់ម្ចាស់ដីស្របច្បាប់ឡើយ ហើយត្រូវមានការគោរពចំពោះលទ្ធភាពទទួលបានដីឯកជន។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ត្រូវមានការពិគ្រោះយោបល់សាធារណៈជាមុនជាមួយអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន និងប្រជាជនរស់នៅក្នុងតំបន់នោះ។³⁵

ភាពខុសគ្នានៃទិន្នន័យពាក់ព័ន្ធនឹងសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច

វា គឺជាកិច្ចការលំបាកក្នុងការពិនិត្យថាតើមានសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ប៉ុន្មានហើយបានទទួលការយល់ព្រម សម្បទានណាខ្លះនៅមាន សកម្មភាព និងចំណូលរដ្ឋចំនួនប៉ុន្មានត្រូវបានប្រមូលពីក្នុងដំណើរការការងារនេះ។ យោងទៅតាមទិន្នន័យក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និង នេសាទ នៅរវាងឆ្នាំ១៩៩៦ និងឆ្នាំ២០១២ ក្រសួងបានចុះហត្ថ លេខាលើកិច្ចសន្យាជាមួយ ១១៨ក្រុមហ៊ុន ដោយលាតសន្ធឹងលើ ទំហំផ្ទៃដីប្រមាណជា ១,២០៤,៧៥០ ហិកតា។³⁶ យ៉ាងនេះក្តី របាយ ការណ៍អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលខ្លះ បានអះអាងថា តួលេខពិតប្រាកដ គឺមានរហូតដល់ជិត ២លាន ហិកតា។³⁷

របាយការណ៍រដ្ឋាភិបាល ដែលត្រូវបានដកស្រង់ដោយទីភ្នាក់ងារសារព័ត៌មានកម្ពុជារបស់រដ្ឋ បានដាក់តួលេខមកពីក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ និងក្រសួងបរិស្ថាន បញ្ចលគ្នាជាលើកទី១ កាលពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៥។ យោងទៅតាមរបាយការណ៍របស់ សារព័ត៌មាន សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចលើផ្ទៃដីសរុបចំនួន ១,៩៣៤,៨៩៦ ហិកតា ត្រូវបានផ្តល់ជូន ២៣០ ក្រុមហ៊ុន ក្នុងនោះ ១២២ក្រុមហ៊ុន ទទួលបានអាជ្ញាប័ណ្ណ ពីក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ខណៈដែល ១៣៣ក្រុមហ៊ុន ទទួលបានអាជ្ញាប័ណ្ណពីក្រសួងបរិស្ថាន។³⁸ តួលេខផ្ទៃដីសរុប គឺមិនខុសគ្នាឆ្ងាយពីអ្វីដែលអង្គការមិន មែនរដ្ឋាភិបាលបានរំពឹងទុកនោះទេ។ រដ្ឋាភិបាល រាយការណ៍ថាទទួលបានចំណូលពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចចំនួន ៨០លានដុល្លារ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១២មក។³⁹  

កង្វល់ពាក់ព័ន្ធនឹងការអនុវត្តកម្មវិធីដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចរបស់រដ្ឋាភិបាល

ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ អង្គការជាតិ អង្គការអន្តរជាតិ ស្ថាប័នអង្គការសហប្រជាជាតិ និងដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ បានបង្ហាញក្តីបារម្ភជាច្រើនពីផលប៉ះពាល់នៃដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចលើសហគមន៍ និងបរិស្ថាន។ ជាញឹកញាប់ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយជាតិ និងអន្តរជាតិបានរាយការណ៍ពីករណីដែលអ្នកភូមិបាត់បង់ដីដោយសារក្រុមហ៊ុនសម្បទាន។ អ្នករាយការណ៍ពិសេស របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានរាយការណ៍ ថា សហគមន៍ដែលរស់នៅលើដី ដែលត្រូវបានធ្វើសម្បទាន តែងតែប្រឈមនឹងការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំ ការតាំងទីលំនៅថ្មីដោយបង្ខំ ឬ ការផ្លាស់ទីលំនៅ ដោយមិនមានការរៀបចំត្រឹមត្រូវ។⁴⁰ ហេតុការណ៍ នេះ អាចបង្កើនភាពក្រីក្រី ដោយសារកង្វះលទ្ធភាពបង្កើតប្រាក់ចំណូល កង្វះលទ្ធភាពទទួលបានទឹក និងអនាម័យ អគ្គីសនី សេវាសុខភាព និងការអប់រំ។⁴¹ ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់ដើម្បីគ្រប់គ្រងការបណ្តេញចេញ ដោយបង្ខំដោយអង្គភាពឯកជន គឺមិនទាន់មាននៅឡើយនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។⁴² ម្យ៉ាងវិញទៀត សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចបានបង្កឱ្យមានការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ដោយសារតែផ្ទៃដីព្រៃដ៏ធំៗត្រូវបានកាប់ឆ្ការសម្រាប់ធ្វើចម្ការ។⁴³

បញ្ហាកង្វល់មួយផ្សេងទៀតក្នុងចំណោមអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលគឺ ការកាន់កាប់ដីធ្លីកាន់តែច្រើនដោយបុគ្គលមួយចំនួនតូច កំពុងធ្វើឱ្យមានកំណើនការបែងចែកដីធ្លីនៅកម្ពុជាដោយគ្មានសមភាព។ ភាពគ្មានដីធ្លីកើនឡើងដល់ ២០%  ហើយគ្រួសារ ៤០% មានដីកសិកម្មតិចជាង ០,៥ ហិចតា ជាលក្ខខណ្ឌទាបបំផុតក្នុងការធ្វើកសិកម្មចិញ្ចឹមជីវិត។⁴⁴

ក្រៅពីនេះ អង្គការសហប្រជាជាតិ បានរាយការណ៍បន្ថែមថា ការរឹតបន្តឹងលើទំហំ និង កម្មសិទ្ធិនៃ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច មិនទាន់ត្រូវបានអនុវត្ត ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ។ បុគ្គលមួយចំនួនកាន់កាប់ដីហួសពីទំហំកំណត់ចំនួន ១០,០០០ ហិកតា ជាអតិបរមា។⁴⁵ អង្គការសហប្រជាជាតិបានរាយការណ៍ថា សម្បទាន ដីសេដ្ឋកិច្ចជាច្រើនត្រូវបានផ្តល់ឱ្យក្នុងព្រៃដែលត្រូវបានបម្លែងជាដីឯកជនរបស់រដ្ឋ សម្រាប់បែង ចែកសារ ឡើងវិញ។ យោងតាមច្បាប់ភូមិបាល ដីសាធារណៈរបស់រដ្ឋអាចត្រូវបានបែងចែកឡើងវិញ ប្រសិនបើវាបាត់បង់ប្រយោជន៍សាធារណៈ។⁴⁶ ក្រៅពីនេះ មានសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចជាច្រើនដែលស្ថិតនៅក្នុងក្នុងតំបន់ការពារដែលត្រូវបានផ្តល់ឱ្យទៅក្រុមហ៊ុនបន្ទាប់ពីដីនោះបានឆ្លងកាត់ការបម្លែងជា “តំបន់ប្រើប្រាស់ប្រកបដោយនិរន្តរភាព”។⁴⁷

ផលប៉ះពាល់នៃបទបញ្ជាលេខ ០១៖   ការផ្អាកផ្តល់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចថ្មី និងការពិនិត្យឡើងវិញលើសម្បទានដីដែលមានស្រាប់

នៅខែ ឧសភា ឆ្នាំ ២០១២ រាជរដ្ឋាភិបាល បានចេញបទបញ្ជាលេខ ០១ បប ស្តីពីវិធានការពង្រឹង និងបង្កើនប្រសិទ្ធភាពការគ្រប់គ្រងសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ដែលកំណត់ផ្អាកការផ្តល់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចថ្មី និងការពិនិត្យឡើងវិញនូវសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចដែលមានស្រាប់។⁴⁸ បទបញ្ជានេះ មិនអនុវត្តទៅលើ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចដែលកំពុងឆ្លងកាត់ការអនុម័តមុនខែ ឧសភា ឆ្នាំ២០១២ នោះទេ។⁴⁹  ជាលទ្ធផល សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច យ៉ាងហោច ៣៣ ត្រូវបានផ្តល់ឲ្យ បន្ទាប់ការចេញបទបញ្ជាលេខ ០១។⁵⁰ នៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៤ ក្រសួងបរិស្ថាន បានប្រកាសថា សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចទាំងនេះ នឹងទទួលបានការ ជួលមិនលើសពី ៥០ ឆ្នាំឡើយ។⁵¹

យោងតាមបទបញ្ជាលេខ ០១ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចដែលមិនអនុលោមតាមច្បាប់នេះ នឹងលុប ចោលកិច្ចសន្យា។⁵² ជាជម្រើស សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចដែលមិនគោរពច្បាប់ អាចនឹងកាត់បន្ថយផ្ទៃដី ព្រមទាំងកាត់បន្ថយរយៈពេលជួល។ កាលពីខែកក្កដា ឆ្២០១៥ ក្រសួងបរិស្ថាន បានប្រកាសថា ក្នុងចំណោមសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ១៦ ស្ថិតក្រោមការពិនិត្យឡើងវិញ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ណាដែល មានរយៈពេលជួល លើសពី ៧០ ឆ្នាំ ត្រូវបានកាត់បន្ថយរយៈពេលជួលមកត្រឹម ៥០ ឆ្នាំ។⁵³

ក្រសួងរៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និងសំណង់  បានចាប់ផ្តើមធ្វើរបាយការណ៍អំពីការកាត់បន្ថយ ផ្ទៃដីដែលកាត់ចេញពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចនៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៣⁵⁴ ប៉ុន្តែគណៈកម្មាការដើម្បីវាយតម្លៃ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចត្រូវបានបង្កើតនៅខែសីហាឆ្នាំ ២០១៤។⁵⁵  សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចជាច្រើនត្រូវបាន លុបចោល ឬ ត្រូវបានកាត់បន្ថយទំហំដី។ ទោះបីជាប្រភពរដ្ឋាភិបាលជាមួយចំនួន បានរាយការណ៍ទៅលើទំហំផ្ទៃដី ដែលបានកាត់ចេញពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ក៏អង្គការទិន្នន័យអំពីការ អភិវឌ្ឍ ពុំមានព័ត៌មានអំពី បញ្ជីជាផ្លូវការ  ឬរបាយការណ៍លម្អិត អំពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចដែលបានកាត់ បន្ថយ ឬលុបចោល ក្រោមបទបញ្ជា ០១។ របាយការណ៍របស់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល មួយដែលបាន ចេញផ្សាយនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០១៥ បានរកឃើញថា ការពិនិត្យឡើងវិញ និងការលុបចោល សម្បទានដី សេដ្ឋកិច្ច គ្រាន់តែផ្តោតលើសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចអសកម្ម   ប៉ុន្តែ ជៀសវាងសម្បទានដី សេដ្ឋកិច្ចដែលពាក់ ព័ន្ធនឹងជម្លោះដីធ្លី និងសម្បទានដែលមានទំហំលើសពីទំហំកំណត់ខាងផ្លូវច្បាប់។⁵⁶

លើសពីនេះទៀត បទបញ្ជា ០១ អំពាវនាងឲ្យមានការប្រកាន់ខ្ជាប់គោលនយោបាយស្បែកខ្លា ដែលបានចែងថា សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចដែលកំពុងឆ្លងកាត់ការអនុម័ត មុនខែឧសភា ឆ្នាំ២០១២  គួរតែកំណត់ឱ្យជៀសវាងការទន្ទ្រាននៅលើដីដែលមានការកាន់កាប់ និងដីដែលមានការដាំដុះរួចហើយ⁵⁷ ប្រកាសរួមមួយដែលបានចេញផ្សាយនៅឆ្នាំ ២០១៤ ទាមទារឱ្យសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចដែលមានស្រាប់ គោរពតាមគោលនយោបាយនេះ។⁵⁸ ប៉ុន្តែរបាយការណ៍របស់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមួយទៀត ដែលចេញផ្សាយនៅក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០១៥ បានថ្លែងថា ប្រសិទ្ធភាពនៃគោលនយោបាយស្បែកខ្លា លើកម្មសិទ្ធិដីធ្លី នៅមានកំណត់។⁵⁹ ដូចមានចែងក្នុងផែនការយុទ្ធសាស្ត្រអភិវឌ្ឍន៍ជាតិឆ្នាំ ២០១៤-២០១៨ រដ្ឋាភិបាលគ្រោងនឹងប្រើប្រាស់ដីដែលបានពីការលុបចោលដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ដើម្បីផ្តល់ជា សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ជូនដល់គ្រួសារក្រីក្រ និងគ្រួសារដែលមានដីធ្លីតិចតួច⁶⁰ ទោះជាយ៉ាងណា ដីដែល បានដកហូតពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច នឹងត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយវិធីណានោះ គឹពុំច្បាស់លាស់នៅឡើយ។⁶¹

ទិសដៅអនាគត

កន្លងមក រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានដោះស្រាយបញ្ហាមួយចំនួនពាក់ព័ន្ធនឹងផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមាននៃសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច។ យ៉ាងនេះក្តី ការផ្អាកថ្មីៗនេះចំពោះដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចថ្មី បានធ្វើឱ្យរដ្ឋាភិបាលកត់សម្គាល់ថា មានបញ្ហាជាច្រើនក្នុងសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច។ ទោះបីជាយុទ្ធនាការផ្តល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីក្នុងបទបញ្ជាលេខ ០១ អាចនឹងបានដោះស្រាយជម្លោះមួយចំនួនរវាងប្រជាជនមូលដ្ឋាន និងក្រុមហ៊ុនសម្បទាន ប៉ុន្តែដំណើរការវាស់វែងដីធ្លីមិនបានគ្រប់ដណ្តប់លើដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចទាំងអស់ឡើយ ហើយតំបន់ជាច្រើនដែលមានប្រវត្តិជម្លោះស្មុគស្មាញ ឬខ្លាំងក្លា មិនត្រូវបានដោះស្រាយឡើយ។⁶²  ក្រៅពីនេះ គេនូវតែបន្តឃើញនូវផលប៉ះពាល់របស់យុទ្ធនានេះការលើផលិតភាពនៃសម្បទាន។ ផលប្រយោជន៍រំពឹងទុកនៃដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចនឹងមិនបានពេញលេញឡើយ ប្រសិនបើការអនុវត្តកម្មវិធីនេះមិនមានភាពប្រសើរឡើង។

សម្បទានផ្សេងទៀត

ច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ បានចែងពីសម្បទានដែលមិនមានគោលបំណងកសិឧស្សាហកម្ម ឬសង្គម។ សម្បទានទាំងនេះគឺសម្រាប់ការប្រើប្រាស់ ការអភិវឌ្ឍ និងការធ្វើអាជីវកម្ម (UDECs)។ យ៉ាងនេះក្តី ច្បាប់ភូមិបាលមិនបានគ្របដណ្តប់លើសម្បទានទាំងនេះឡើយ។⁶³ ទោះបីជាមានសម្បទានផ្សេងទៀតទាំងនេះ និងត្រូវបានផ្តល់ឱ្យ ប៉ុន្តែក្របខ័ណ្ឌគតិយុត្តិពាក់ព័ន្ធ មិនទាន់ត្រូវបានតាក់តែងឡើងឡើយ។ ច្បាប់ស្តីពីសម្បទានឆ្នាំ ២០០៧ ត្រូវបានអនុម័តដើម្បីផ្តោតលើគម្រោងដែលផ្តល់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដល់សាធារណជន តាមរយៈការវិនិយោគឯកជន។⁶⁴ យ៉ាងណាក៏ដោយ ច្បាប់នេះតម្រូវឱ្យមានអនុក្រឹត្យមួយប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព⁶⁵ ប៉ុន្តែអនុក្រឹត្យនោះមិនទាន់ត្រូវបានអនុម័តនៅឡើយ។

ធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ៖ ១ វិច្ឆិកា ២០១៥

ពាក់ពន្ធ័នឹងដីសម្បទាន

• ចំណាត់ថ្នាក់ដីធ្លី
• សម្បទានដីសង្គមកិច្ច
• ការផ្ទេរដីធ្លី
• ការកាន់កាប់ដីធ្លី និងការចេញប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ 
• បរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិ
• សិទ្ធមនុស្ស